Thijssepark Amstelveen. Foto: Machteld Klees

Thijsse’s Hof

De naam Jac. P. Thijsse is sterk verbonden met het ontwikkelen van belangstelling voor de natuur, denk maar aan de Verkade-albums. Ter ere van zijn 60e verjaardag, in 1925, kreeg hij een stukje grond waar hij zijn droom, een instructief plantsoen, kon ontwikkelen. Het werd de eerste heemtuin in Nederland. Nu, ruim 90 jaar later, is Thijsse’s Hof in Bloemendaal nog steeds een ‘bijdetijdse’ heemtuin waar natuureducatie een belangrijke rol speelt.

Bloeitijd
De jaren ’60 en ’70 waren een echte bloeitijd voor heemtuinen. Ze werden op veel plekken aangelegd, bijvoorbeeld in de nieuwe uitbreidingswijken bij steden. Vaak maakte een heemtuin deel uit van een schoolbiologisch centrum dat, compleet met kinderboerderij en vaak ook met schooltuinen, in de nieuwe wijk werd neergezet. Een voorbeeld hiervan is Heemtuin Presikhaaf, dat samen met de naastgelegen kinderboerderij het Natuurcentrum Arnhem vormt. Ook veel andere heemtuinen, zoals die in Rucphen en Hoofddorp stammen uit deze tijd.

Wat is een heemtuin

In een heemtuin groeien planten die van nature in dat gebied thuishoren. Per heemtuin zal het sortiment dus verschillend zijn, afhankelijk van de omgeving. Als het gaat om aanleg en beheer zijn er verschillende ‘stromingen’.

Om het omringende landschap met z’n karakteristieke wilde planten te laten zien kun je diverse biotopen aanleggen. Vaak wordt hiervoor grond aangevoerd, ingezaaid en beplant en vervolgens actief onderhouden.
Een andere opvatting is om de milieuomstandigheden en de grondsoorten geschikt te maken en dan de natuurlijke ontwikkeling af te wachten. Dit kost meer tijd maar zo’n natuurtuin ontwikkelt zich in grote lijnen hetzelfde als een natuurgebied. Een mooi voorbeeld hiervan is de Londotuin in Leersum.

Een bijzondere stijl van heemtuinieren is in Amstelveen ontwikkeld. In de parken en plantsoenen wordt de nadruk gelegd op het esthetische aspect van tuinieren met wilde planten. In samenhang met het ontwerp van deze parken levert dat een oogstrelend resultaat op.

In de praktijk zijn de grenzen tussen de verschillende opvattingen in aanpak van de heemtuin vrij rekkelijk. Vaak worden elementen zoals verfplanten, akkeronkruiden, geneeskrachtige- en keukenkruiden toegevoegd. Daarnaast wordt er steeds meer plek voor wilde planten in buurttuinen, vlinderidylles en bermen ingeruimd. Al die verschillende manieren van tuinieren leveren alleen al extra variatie op.

Waarom een heemtuin

Op dit moment zijn moestuinieren en permacultuur hip. Misschien doen heemtuinen een beetje stoffig aan, maar ooit waren ze ook hip. Heemtuinen worden nog steeds volop gebruikt voor natuureducatie en het zijn prachtige plekken waar bezoekers graag komen. Dankzij de gevarieerde begroeiing van inheemse planten is het voor insecten, vogels en andere levende have een goed toevluchtsoord.

Wie anders dan Thijsse himself kan het passend verwoorden:
Ik droom van plantsoenen, waar het publiek, oud en jong, onwetend en ingewijd, het hele jaar door gemakkelijk getuige kan zijn van wat in de loop van de seizoenen, te beginnen op 1 januari en te eindigen op 31 december op het gebied van onze inheemse planten en dierenwereld te beleven valt.”

Meer informatie:
www.stichtingoase.nl overzichtskaart met informatie over heemtuinen in Nederland.
‘Thijsse’s Hof bouwt op zijn verleden’, Roland Brakel in Oase, herfst 2013.
‘Naar meer natuur’, Ger Londo, KNNV Uitgeverij, 2010.

Tekst: Machteld Klees
Bureau Zonneklaar